اثر مواد مادری بر خصوصیات پدولوژیکی، کانی شناسی و غلظت عناصر سنگین در خاک های شمال استان چهارمحال و بختیاری

ماده ی مادری از مهم ترین فاکتورهای خاکسازی در مناطق خشک و نیمه خشک محسوب می گردد. هدف از این مطالعه، بررسی تأثیر مواد مادری متفاوت بـر روی خصوصیات مرفـولوژیکی، فیزیکی، شیمیـایی، کانی¬شناسی و رده بندی خاک¬ها و همچنین تأثیر نوع ماده ی مادری بر روی مقدار و توزیع برخی از عناصر سنگین در پروفیل خاک های منطقه زاگرس در ایران مرکزی است. بدین منظور، هفت نوع ماده مادری شامل گرانیت، بازالت، سنگ آهک، شیل، میکـاشیست، گنیس و آمفیبـولیت انتخاب گردید و در هر نوع ماده ی مادری، سه موقعیت مختلف برای حفر و تشریح پروفیل در نظر گرفته شد و از افق¬های تمامی پروفیل¬ها و سنگ بستر آنها نمونه-برداری صورت گرفت. سپس، ویژگی های فیزیکی، شیمیایی و کانی شناسی بر روی پروفیل های شاهد هر یک از مواد مادری مورد مطالعه قرار گرفت. غلظت کل آهن، مس، روی، سرب و نیکل در افق¬های تمامی پروفیل¬ها تعیین و با حدود استاندارد مقایسه شد. نتایج نشان داد خصوصیات فیزیکوشیمیایی خاک، کانی شناسی، رده بندی خاک ها و میزان عناصر سنگین، به میزان قابل ملاحظه ای توسط مواد مادری، تحت تاثیر قرار گرفته است. اغلب خاک ها تنها دارای دو افق a و c بودند و در رده انتی سول طبقه بندی گردیدند و تنها خاک های موجود بر روی شیل و گنیس، به دلیل وجود افق b، در رده اینسپتی سول رده بندی شدند رده بندی خاک بیانگر این است که اکثر پروفیل ها در رده انتی سول و برخی از آنها در رده اینسپتی سول قرار می گیرند. تفاوت در رده بندی خاک ها از سطح تحت گـروه یا فامیل به خوبی مشهـود است که اهمیت رده بندی خاک در سطوح پایین را برای اهداف مدیریتی نشان می دهد. نتایج کانی شناسی بخش رس نشان داد در همه خاک ها و سنگ های بستر آنها کانی های کلریت، کائولینایت، کوارتز و میکا (به جز افق سطحی خاک تشکیل شده بر روی سنگ بازالت و نمونه سنگ شیل) وجود دارد و منشأ آنها در خاک ها توارثی است. منشأ اسمکتایت در خاک های حاصل از گرانیت و بازالت، پدوژنیکی و در خاک حاصل از سنگ آهک، توارثی تشخیص داده شد در حالی که در خاک به وجود آمده از سنگ گنیس، دو منشاء توارثی و پدوژنیکی به نظر می رسد. وجود ورمی کولایت در خاک به وجود آمده از آمفیبولیت ناشی از به ارث رسیدن از ماده مادری و در خاک های تشکیل شده بر روی میکاشیست و شیل به دلیل تشکیل در محیط خاک می باشد. صرف نظر از نوع مواد مادری، میانگین مقدار عناصر سنگین در خاک ها به صورت آهن>روی<مس<نیکل>سرب بود و میزان مس، در خاک¬های آمفیبولیت، بازالت و میکاشیست، بالاتر از حد استاندارد به دست آمد. میزان کل عناصر سنگین در خاک های مورد مطالعه به صورت آمفیبولیت>بازالت> میکاشیست>گرانیت>سنگ آهک>گنیس>شیل بود. مقادیر آهن در خاک، بیشترین ارتباط را با مقادیر موجود در سنگ و ماده مادری نشان داد. برای تعیین منشأ عناصر سنگین، محاسبه فاکتور غنی سازی (ef) و مطالعات ایزوتوپی پیشنهاد می شود. در مناطقی که غلظت مس بالاتر از حد استاندارد است، مطالعه وضعیت این عنصر در آب و بافت های گیاهی و ارتباط آن با بیماری های دام و انسان، توصیه می گردد.